علی بامری

ذکر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذکر بهشت و دوزخ‏

کسانى که در این عالم در معرض سلوک راه آخرت‏اند سه طایفه‏اند: وَ کُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً، فَأَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ، وَ أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما أَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ. وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ‏ 1. همچنین، فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ‏ 2. سابقان اهل وحدت‏اند از راه و از سلوک منزه، بل خود، مقصد همه سالکان ایشان‏اند. وَ لا تَعْدُ عَیْناکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا 3. ایشانند آن گروهى که، «ان حضروا لم یعرفوا و ان غابوا لم یفقدوا» 4. و اهل یمین نیکان عالم‏اند و ایشان را مراتب بسیار است بحسب درجات بهشت و در ثواب متفاوت‏اند، وَ لِکُلٍّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا 5. و اهل شمال بدان عالم‏اند و ایشان را اگر چه مراتب بسیار است بحسب درکات دوزخ اما در عذاب متساویند، قالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَ لکِنْ لا تَعْلَمُونَ‏ 6. و همچنین‏ فَإِنَّهُمْ یَوْمَئِذٍ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ‏ 7. و هر سه طایفه را گذر بر دوزخ است، وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلَّا وارِدُها کانَ عَلى‏ رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیًّا 8 اما سابقان، «یمرون على الصراط کالبرق الخاطف» 9. ایشان را از دوزخ‏گزیرى نیست. «جزناها و هى خامدة» 10 سخن یکى از امامان اهل بیت علیهم السلام است در جواب آنکه پرسید که شما را گذر بر دوزخ چون باشد؟ و اما اهل یمین را از دوزخ نجات دهند و اما اهل شمال را در آنجا بگذارند، ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیها جِثِیًّا 11. سابقان و اهل یمین به بهشت برسند، اما کمال اهل یمین بهشت باشد و کمال بهشت بسابقان، «ان الجنة اشوق الى سلمان من سلمان الى الجنة» 12؛ ایشان را به بهشت التفاتى نبود، لَمْ یَدْخُلُوها وَ هُمْ یَطْمَعُونَ‏ 13. ایشان اهل اعرافند، وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ یَعْرِفُونَ کُلًّا بِسِیماهُمْ‏ 14 ایشان را همه حالها یکسان باشد، لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ‏ 15 وصف حال ایشان است. اهل شمال اهل تضادند. باحوال متضاده که در این عالم متقابل است، مانند هستى و نیستى و مرگ و زندگانى و علم و جهل و قدرت و عجز، و لذت و الم، و سعادت و شقاوت، بازمانده‏اند زیرا که بخود باز مانده‏اند. و از خودبخود خلاصى نتوان یافت، کُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَیْرَها لِیَذُوقُوا الْعَذابَ‏ 16. لا جرم همیشه میان دو طرف سموم و زمهریر دوزخ متردداند. گاه باین طرف معذب و گاه بآن، لَهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِنَ النَّارِ وَ مِنْ تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ‏ 17. چون در دنیا در؟؟؟ طاعت که اول مرتبه از مراتب ایمان است نیامده‏اند و زمام اختیار بدست خود باز گرفته‏اند، به آخرت محجوب بمانده‏اند، کُلَّما أَرادُوا أَنْ یَخْرُجُوا مِنْها أُعِیدُوا فِیها 18. و اهل یمین اهل رتبت‏اند، همیشه در سلوک باشند تا کمالى بعد از کمالى و درجه بالاى درجه حاصل میکنند، لَهُمْ غُرَفٌ مِنْ فَوْقِها غُرَفٌ‏ 19؛ از عذاب اهل تضاد خلاص یافته‏اند، فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ‏، «الحزن على ما فات و الخوف مما لم یأت» 20 چون بدنیا مجبوربوده‏اند، وَ ما کانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لَهُمُ- الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ‏ 21 بآخرت مختار مطلق شده‏اند، لَهُمْ فِیها ما یَشاؤُنَ‏ 22، تا بحکم عدل هر یکى را بر جبر و اختیار نصیبى باشد. پس اگر این طایفه را بیکى از دو طرف تضاد، ملابستى باشد آن تضاد، نه تضاد حقیقى بود، و ایشان بآن معاقب نباشند، بل مثاب باشند و آن مانند حرارت زنجبیل و برودت کافور باشد که غریزى‏اند، نه چون حرارت سموم و برودت زمهریر که غریب‏اند إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً، وَ یُسْقَوْنَ فِیها کَأْساً کانَ مِزاجُها زَنْجَبِیلًا 23، همچنانکه منازعه اهل رتبت منازعتى مجازى باشد، یَتَنازَعُونَ فِیها کَأْساً لا لَغْوٌ فِیها وَ لا تَأْثِیمٌ‏ 24؛ تا لا جرم‏ وَ نَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ‏ 25. اما مخاصمت اهل تضاد مخاصمت حقیقى باشد، إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ 26 تا لا جرم‏ کُلَّما دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَها 27. پس حرارت و برودت که متضادند گاهى هر دو طرف سبب عذاب قوم میباشند، چنانکه اهل دوزخ را. و گاه یک طرف سبب راحت قومى است، و آن‏ بَرْداً وَ سَلاماً 28 است. اهل برد اهل یقین‏اند. و دیگر طرف که نار است سبب عذاب کسانى که مقابل ایشان باشند، الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ 29. و گاه هر دو طرف سبب راحت قومى باشند چنانکه در زنجبیل و کافور بگفتیم. و همچنین نار گاه سبب عذاب قومى است مانند نار جحیم و گاه راحت قومى، مانند آن نار که شخصى از قسیم الجنة و النار التماس کرد که «یا قسیم النار اجعلنى من اهل النار» 30 تا او بخندید و گفت «جعلتک» و بعد از آن با دیگران حاضران فرمود که خواهد از اهل قیامت باشد. و نیستى [را] هم اصناف است: نیستى قهر که بقیامت خاص و عام را باشد، کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ‏ 31؛ و نیستى لطف‏که اهل وحدت را باشد، «من احبنى محوت اثره» 32؛ و نیستى عنف که اهل دوزخ را باشد، لا تُبْقِی وَ لا تَذَرُ 33.

یادداشت‏ها

(1)- و شما گروههائى سه‏گانه‏اید، پس دست راستى‏ها، کیانند دست راستى‏ها، و دست چپى‏ها، کیانند دست چپى‏ها، و پیشى‏گیرندگان، آن پیشى‏گیرندگان آنهایند نزدیک‏شدگان. (واقعه 56/ 7- 11)

(2)- پس بعضى از ایشان بخویش ستم مى‏کنند و بعضى از ایشان میانه‏رواند و بعضى از ایشان پیشى‏گیرنده بسوى خوبى‏هایند. (فاطر 3/ 32)

(3)- چشمانت را از ایشان مگردان که زیبائى زندگى دنیا را بخواهى.

(کهف 8/ 28)

(4)- اگر حاضر باشند شناخته نشوند و اگر غایب باشند گم نشوند (جایشان خالى است.) (حدیث)

(5)- و براى هر کدام بنا بر آنچه کردند پایه‏هائى است. (انعام 6/ 132)

(6)- فرمود براى همه دو چندان (عذاب) است ولى نمى‏دانید. (اعراف 7/ 38)

(7)- پس ایشان آن روز در عذاب شریکند. (صافات 37/ 33)

(8)- کسى از شما نیست مگر آنکه در آن (دوزخ) وارد شود، این بر پروردگارت واجبى شدنى است. (مریم 19/ 71)

(9)- همچون برق جهنده بر صراط مى‏گذرند. (حدیث)

(10)- از آن مى‏گذریم در حالى که خاموش است. (حدیث)

(11)- سپس آنان را که پرواپیشه کردند نجات دهیم و ستمگران را در آن همان گونه بازگذاریم. (مریم 19/ 72)

(12)- براستى که بهشت به سلمان مشتاقتر است تا سلمان به بهشت. (حدیث)

(13)- و در آن داخل نشوند، در حالى که بهشت به آنها آرزومند است.

(اعراف 7/ 46)

(14)- و بر اعراف مردانى هستند که همه را به چهره‏هاشان مى‏شناسند.

(اعراف 7/ 46)

(15)- تا اینکه بر آنچه از دست دادید أسف نخورید و بر آنچه داده شدید.

شادمان نشوید. (حدید 57/ 43)

(16)- هرگاه پوستهاشان بریان شود پوستهائى دیگر جایگزین آنها کنیم تا عذاب را بچشند. (نساء 4/ 56)

(17)- سایبانهائى از آتش بر بالاى سرشان و سایبانهائى (از آتش) در زیر پایشان است. (زمر 39/ 16)

(18)- هرگاه که خواهند از آن بیرون روند به آن بازگردانده شوند.

(سجده 32/ 2)

(19)- براى ایشان (در بهشت) بالا خانه‏هائى و بر فراز آنها بالا خانه‏هائى است.

(زمر 39/ 20)

(20)- نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهى دارند (اندوه بر آنچه از دست رفته و ترس از آنچه نیامده). (بقره 2/ 38 و بسیارى آیات دیگر)

(21)- هیچ مرد مؤمن و هیچ زن مؤمنى را نرسد که چون خدا و فرستاده‏اش کارى را حکم کنند براى ایشان در (انجام دادن یا انجام ندادن) فرمان ایشان اختیارى باشد. (احزاب 33/ 36)

(22)- در بهشت براى ایشان هر آنچه بخواهند هست. (فرقان 25/ 16)

(23)- براستى که نیکان از پیاله‏اى مینوشند که آمیخته‏اش از کافور است.

(انسان 72/ 5)- در آن از پیاله‏اى نوشانده شوند که آمیخته‏اش از زنجبیل است (گیاهى خوش بوى و خوشمزه). (انسان 72/ 17)

(24)- در بهشت جامى را که در آن نه پوچى و نه گناه است از دست هم مى‏ربایند.

(طور 42/ 23)

(25)- از سینه‏هاشان کینه را دور مى‏کنیم، برادرانى هستند که بر تخت‏هاى آراسته در برابر یکدیگر نشسته‏اند. (حجر 15/ 47)

(26)- براستى که آن حقیقت دشمنى کردن اهل آتش است. (ص 64/ 38)

(27)- هرگاه گروهى داخل (دوزخ) شود گروه دیگر نفرینش کند. (اعراف 7/ 38)

(28)- سرد و سلامت است. (انبیاء 21/ 69)

(29)- گمان برندگان به خدایند، گمان بد. (فتح 48/ 6)

(30)- اى بخش‏کننده آتش مرا از اهل آتش قرار ده.

(31)- همه چیزها جز روى او نیست شدنى است. (قصص 28/ 88)

(32)- هر که مرا دوست بدارد نشانش را بزدایم (حدیث)

(33)- نه مى‏ماند و نه رها مى‏شود. (مدثر 74/ 28)